Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Türk hükümetinin Osman Kavala’nın tahliyesi kararını bir üst merci olan Büyük Daire’ye taşıma başvurusunu reddetti. Böylece AİHM’in Kavala için 10 Mart 2019’da aldığı ‘derhal tahliye’ kararı önünde herhangi bir engel kalmadı.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türk Hukukundaki yeri ve etkisi esastır. Türkiye’nin Sözleşme kapsamında son yıllara kadar en fazla dava edilen ve aleyhine en fazla ihlal kararı verilen devletlerden biri olması, bu ilişkiyi daha da önemli hale getiriyor.

AİHM’in kararlarının bağlayıcı olup, tespit ettiği ihlalin ortadan kaldırılması için gereken her şeyi yapmak, tüm taraf devletlerin üzerinde bir yükümlülüktür.  Anayasa değişikliğinin yapıldığı 2004 öncesi döneme dair, gerek öğretide gerekse içtihatta farklı yaklaşımlar olsa da, Anayasa’nın 90. maddesinin 5. fıkrasındaki “kanun hükmündedir” ibaresi çok açık ve nettir.

Anayasa’nın 90/5. maddesine “usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır” şeklinde bir cümle eklendi. Böylece temel hak ve özgürlüklere ilişkin Türkiye’nin taraf olduğu bir uluslararası anlaşma ile kanun hükmü arasındaki bir çatışmada, uluslararası anlaşmaya üstünlük
tanınacağı açıkça vurgulandı. AİHM, Türk hukuk sisteminin en üst yargı organıdır.

Şimdi Türkiye AİHM’in, 10 Mart 2019’da aldığı ve kararlarında hiç görülmeyen ‘derhal tahliye’ ifadesi eklenerek ilettiği hükmünü uygulamak durumundadır. Bu karar sonrası, Avrupa’nın başta Almanya ve Fransa olmak üzere birçok ülkesinin lideri Türkiye’ye bizzat çağrı yaptı ve Kavala’nın tahliyesini istediler.

Türkiye’nin 1949’dan beri ‘kurucu üyesi’ olduğu 47 üyeli Avrupa Konseyi de gerek Genel Sekreteri aracılığıyla gerekse İnsan Hakları Komiseri aracılığıyla bu çağrıyı yinelediler. Türkiye’nin hukuk sisteminin en üst yargı organının kararının önünde hiçbir engel kalmadı.

Buna rağmen tutukluluk hali devam ederse ne olur?

Artık bu konu bizzat Türkiye ile Avrupa arasında bir sorundur. AİHM kararlarının, üye ülkeler tarafından uygulanıp uygulanmamasının takibini ve denetlemesini Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi yapar. AİHM, Strasbourg merkezli Avrupa Konseyi’ne bağlı bir mahkeme. Bu denetim süreci, her üç ayda bir olmak üzere yılda dört kez AİHM kararları gündemiyle toplanan Avrupa Konseyi üyesi ülkelerin büyükelçiler düzeyindeki daimi temsilcileri tarafından yürütülüyor. Kanaatim Avrupa Konseyi’nin ilk Bakanlar Komitesi toplantısından yazılı bir ‘uyarı’ gelecektir. Ardından da Türkiye’nin Avrupa Konseyi’nden ihracına kadar gidebilecek bir süreç başlatılır. Bu süreç sancılı bir süreçtir ve Türkiye sürekli olarak ‘savunma’ halinde kalacaktır.

Sonuçta artık Kavala konusu Türkiye ile Avrupa arasındaki en büyük sorunlardan biri olmuştur.