Hükümet, eriyen rezervler nedeniyle kurları tutmakta zorlanınca, gözler bayram sonrası beklenen döviz yükselişine döndü. DW’ye bir makale kaleme alan Ekonomi yazarı Erdal Sağlam’a göre rezervler tükenecek endişesi, Eylül’de ekonomiyi sallayabilir.

Bayram tatili öncesi kurlarda yaşanan hareketlilik piyasaları tedirgin etti. Ekonomi yönetiminin tüm çabalarına rağmen, kurlarda uzun süredir tutulan sınır değerler aşılırken, bayram tatili bu hareketi dondurdu. Bundan sonra piyasaların yeni, hızlı kur artışlarına sahne olması bekleniyor.

Bayramdan önce kurların tutulamaması, “Eylül ayında piyasalarda önemli hareketler görülebileceği” endişesini arttırdı. Döviz rezervlerinin çok eridiğini, bu nedenle artık kurların istenildiği sınırlarda tutulamadığını gören piyasa oyuncularının, “Rezervlerin bu gidişle Eylül’de tükenebileceği, bunun da piyasalarda sert hareketlere neden olabileceği” endişesi büyümeye başladı.

Borçlar düşünce rezervler ekside 

Bayram tatili öncesi açıklanan döviz rezervleri rakamları, Merkez Bankası’nın resmi rezervlerinin 30 milyar dolara kadar indiğini, borç aldığı dövizler çıkarıldığında eksiye döndüğünü gösterdi. Bununla birlikte dövizi tutmak için devreye giren kamu bankalarının açık pozisyon tutarlarının 10 milyar doları aştığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) koyduğu yasal sınır olan yüzde 20 sınırını aşıp yüzde 30’lara çıktığı ortaya çıktı. Merkez Bankası’nın böyle durumlarda kamu bankaları döviz açıklarını kapattığı bilinirken, son dönemde bunu yapmaması “Acaba dövizi mi kalmadı?” kaygılarına neden oldu.

Dolar kurunu aylardır koyduğu 6.85 TL sınırının altında tutan ekonomi yönetimi bu sınırı savunamadı, dolar kuru 7 TL’ye dayandı. Kurları tutmak için günde 1 milyar dolarlık rezervden satış yapıldığı ama başarılamadığı söylendi. Küresel gelişmelerle euro da çok artınca, euro ve dolar gibi diğer para birimlerinin de yükselmesi anlamına gelen sepet kur değerleri çok yükseldi.

Hükümet yanlısı basın da kriz bekliyor 

Yurt içinde hükümete yakın bazı gazete yazarlarının, “Türkiye’ye kumpas” yorumu yaparak, “Eylül ayında ekonominin kötüleşeceği” beklentilerini dile getirmeleri ilginçti. Financial Times ve Reuters başta olmak üzere uluslararası saygın medyada, rezervlerin bilimsel olmayan ekonomik anlayış ve yanlış kararlar nedeniyle eridiği, Eylül‑Ekim aylarında rezervlerin biteceğini söylemeleri de panikte etkili oldu.

Ekonomik gerekçelere bakıldığında ise yükselen enflasyona rağmen uygulanan düşük kur-düşük faiz politikasında ısrar edilmesinin sonuçta ekonomiyi buraya getirdiği söylenilebilir. Pompalanan kredilerde büyük artış olması, bütçe açıklarının büyümesi, Merkez Bankası’nın para basımını artırması yani yüksek büyüme hırsı nedeniyle iç talepte yarattığı patlama ithalatı da artırdı. Büyüyen cari açık, turizm gelirlerindeki önemli kayıplar, doğal olarak dövize talebi artırdı.

Hükümet kur atağına karşı ne yapabilir?

Önümüzdeki süreçte yeni kur atağını önlemenin ilk yolunun düşük kur-düşük faiz politikasından geri dönüş, iç talepte frene basıp harcamaları azaltma olması gerekir. Normal olarak böyle dönemlerde piyasa faizlerinin hatta Merkez Bankası faizlerinin artırılması, kurlarda bir miktar yükselişe izin verilip bu arada yapısal tedbirlerin hazırlanması beklenir ama mevcut ekonomi yönetiminden bunun beklenmediğini söylemek gerekiyor.

Ekonomi yönetiminin döviz talebini sınırlandırmak için yine zorunlu karşılık oranı gibi, artık sınırlarına gelinen, araçlara başvurması sürpriz olmaz. Nitekim mevduat kabul eden bankaların bu mevduatlara karşılık olarak Merkez Bankası’nda bulundurmak zorunda oldukları mevduat oranları olan zorunlu karşılık oranları, Temmuz ayı içinde artırıldı. Ekonomi yönetimi, dışarıdan sıcak para girişi sağlayamayınca gözünü içerideki mevduata çevirerek döviz cinsi zorunlu karşılı oranını üç puan daha artırdı. Böylece piyasalar 9.2 milyar dolar daha Merkez’in kasasına, yani ekonomi yönetiminin kullanımına girdi.

Piyasalarda bir süredir konuşulan “Yeni bir Eylül Sendromu” denilebilecek tedirginliğin artması biraz mevsimsel beklentiden kaynaklanıyor. Dış borç geri ödemelerine bakarsak; Eylül’de 3 milyar doların biraz üzerinde olduğu, bu yıl yoğun ayların 5 milyar dolarla Ekim, 6 milyar dolarla Kasım olduğu görülüyor. Eylül denilmesinde her zamanki beklentilerin etkili olduğunu sanıyorum. Bu arada pandemi sürecindeki “normalleşme”ye rağmen zor durumdaki şirketlerin finansal tablolarında bir iyileşme görünmüyor. Bu ay içinde, büyük ve tanınmış firmalardan iflas ve konkordato haberlerinin gelmesinden endişe ediliyor.

Neden kriz için Eylül ayı telaffuz ediliyor?

Ancak Eylül kaygısında döviz rezervlerinde yaşanan büyük gerileme, buna karşılık ekonomi yönetiminin düşük kur-düşük faiz politikasında ısrar edip, sonunda rezervleri bitireceği beklentisi en önemli rolü oynuyor. Eylül’de pandemide ikinci dalga beklentisinin de bu korkuda payı olabilir.

Buna karşılık bazı piyasa analistleri ise spekülasyon ortamı bulunduğunu; bunun oluşmasının nedeninin de, hükümetin rezervlerin eritmesi gibi yanlış politikaları olduğu görüşünde. Bu analistlere göre “hareketlenme” Eylül ayına kalmayabilir: “Belki Eylül’ü beklemeden Ağustos’ta büyük atak ve hareketlilik yaşanır, bilinemez.”

Özetle, ekonomik dengeler iyice bozulup görünür olmaya başladı. Politikalarda köklü değişiklikler yapılmazsa, Eylül’de veya yakın bir zamanda, “Ekonomide yıkıcı dalgalar” yaşanma ihtimali yüksek görünüyor.